Wybór oświetlenia do akwarium.

Artykuł omawia tematy związane z doborem oświetlenia do akwarium.

Oświetlenie akwarium jest sprawą kluczową. W słabo oświetlonym akwarium nie ujrzymy piękna większości ryb a i rozwój roślin będzie utrudniony lub nawet niemożliwy. Zbyt mocno oświetlone akwarium może stwarzać nawet więcej problemów niż akwarium słabo oświetlone, głównie przez masowy rozwój glonów jaki może wtedy wystąpić. Jakie powinno być więc oświetlenie w akwarium?

Źródło światła

Na początku należy wspomnieć, że zwykłe żarówki nie nadają się do oświetlania akwarium. Barwa światła jest zbyt żółta i produkują zbyt dużo ciepła w stosunku do produkowanej ilości światła. Mają one słabą efektywność.

Jako źródło światła w akwarium stosuje się głównie świetlówki  jarzeniowe. Występują one w dwóch podstawowych odmianach T5 i T8.

Świetlówki T8 są to rury o średnicy 26mm (czyli dosyć sporo). Są to świetlówki starszego typu, mające mniejszy strumień świetlny (ilość światła na wat mocy) niż świetlówki T5. Świetlówki T8 są standardowo stosowane w pokrywach kupowanych jako zestaw z akwarium. Żywotność świetlówek T8 jest ograniczona. Zwykle po około roku używania świetlówka powinna być wymieniona, gdyż spada ilość światła produkowana przez nią.

Świetlówki T5 mają średnicę 16mm (są dużo cieńsze), dzięki czemu mniej światła się marnuje. Mają też większy strumień świetlny i dużo dłuższą żywotność. Świetlówki T5 mogą być używane przez okres około 3 lat i w tym czasie ilość produkowanego przez nie światła spada tylko nieznacznie.

Do zasilania świetlówek T5 i T8 konieczne są odpowiednie stateczniki. Możliwe jest zastosowanie statecznika elektromagnetycznego (z tzw. starterem) lub statecznika elektronicznego. Stateczniki elektroniczne mają taką zaletę, że nie nagrzewają się tak mocno jak elektromagnetyczne oraz zużywają około 40% mniej prądu. Do stateczników elektronicznych nie potrzebny jest też starter, ale za to są znacząco droższe niż stateczniki elektromagnetyczne.

W tańszych (i mniejszych) pokrywach stosuje się też zwykłe świetlówki kompaktowe. Mają one tę wadę, że praktycznie niemożliwe jest znalezienie świetlówek kompaktowych o odpowiedniej barwie światła. Barwa światła zostanie omówiona w dalszej części artykułu.

Popularnym źródłem światła są też żarniki metahalogenowe (HQI). Takie oświetlenie ma formę lampy wieszanej nad akwarium. Najmniejsze lampy tego typu mają 75W, więc nadają się raczej do akwariów większych. Wadą takich lamp jest mocne nagrzewanie się lampy oraz konieczność stosowania specjalnych zabezpieczeń. Rozwiązanie to jest też niestety dosyć drogie daje za to przyjemne światło z atrakcyjnymi odbłyskami pod wodą. Można znaleźć żarniki o odpowiedniej do akwarium barwie światła.

Niektórzy akwaryści próbują też oświetlać akwaria za pomocą LED (diody świecące) oczywiście specjalnych o dużej mocy. Rozwiązanie to pozwala na oświetlenie mniejszych akwariów, ale jest drogie, ze względu na konieczną elektronikę do sterowania napięciem zasilającym diody. Diody o dużej mocy trzeba też chłodzić za pomocą specjalnych radiatorów.

Moc oświetlenia

Do określania mocy oświetlenia używa  się bardzo często współczynnika W/l (ilość Watów na litr pojemności akwarium). Współczynnik ten obliczamy dzieląc moc zainstalowanego oświetlenia na nominalną pojemność akwarium. Na przykład świetlówka T8 o mocy 15W dla akwarium 60l daje 0,25W/l (15W/60l).

Do określania mocy używa się też czasem lm/l, czyli ilości lumenów na litr. Lumen jest jednostką natężenia światła w układzie SI (układzie podstawowych jednostek fizycznych). Dwie świetlówki o identycznej mocy nominalnej (np.15W) mogą produkować inną ilość światła. Większą ilość światła produkuje ta świetlówka, która ma więcej lumenów. Nie znaczy to, że taka świetlówka będzie się nam wydawała jaśniejsza, a to z tego powodu, że produkowane światło może być w zakresie słabo odbieranym przez oko ludzkie. Jasność w lumenach dotyczy całego zakresu produkowanego przez świetlówkę.

W zależności od zainstalowanej mocy oświetlenia (jarzeniowego T5/T8) akwaria możemy podzielić na:

• słabo oświetlone - do 0,3 W/l
• normalnie oświetlone - 0,3 - 0,5 W/l
• mocno oświetlone - 0,5 - 0,8 W/l
• bardzo mocno oświetlone - powyżej 0,8 W/l

Dla początkujących akwarystów polecam akwaria normalnie oświetlone (0,3 - 0,5 W/l). Niezbyt mocne oświetlenie wybacza wiele błędów popełnianych przy prowadzeniu akwarium. Oświetlenie w górnej granicy tego zakresu pozwala już na uprawianie nawet dosyć wymagających gatunków roślin.

Silne świetlenie nie jest przyczyną powstawania glonów. Silne oświetlenie może spowodować nierównowagę w zbiorniku, która spowoduje glony.

Temperatura barwowa i współczynnik oddawania barw

Świetlówki i żarniki oznaczane są specjalnymi symbolami, które określają barwę światła (temperaturę barwową) i współczynnik oddawania barw.

Temperatura barwowa określana jest w stopniach kelwina.

W akwariach najczęściej stosuje się świetlówki z zakresu 6400K - 10000K.

Współczynnik oddawania barw (RA) określa jak bardzo światło jest zbliżone do światła słonecznego. Nie wszystkie świetlówki akwarystyczne mają wysoki współczynnik RA, gdyż część świetlówek ma takie widmo światła, które jest bardziej korzystne dla roślin (np. bardzo popularna Philips Aquarelle).

Akwarium będzie wyglądało naturalnie (jak oświetlone światłem słonecznym), gdy użyjemy świetlówek o wysokim współczynniku RA (powyżej 90).

Wiele świetlówek ma na sobie oznaczenia dotyczące obu współczynników. Na przykład bardzo popularna (a przy tym dosyć tania) świetlówka Philips TLD 965. Ze współczynnika 965 możemy odczytać, że współczynnik RA wynosi powyżej 90 (pierwsza cyfra) a temperatura barwowa wynosi 6500K (dwie pozostałe cyfry i trzeba dopisać dwa zera).

Sposób montażu

Świetlówki są zwykle montowane w obudowie nad akwarium. Typowo jest to zamknięta pokrywa nad akwarium. 

Popularne są też tzw. belki oświetleniowe. Są to specjalne obudowy świetlówek, które stawia się na krawędzi akwarium lub zawiesza nad nim.

Lampy HQI są po prostu wieszane nad akwarium lub przytwierdzane do ściany nad akwarium.

Sposób montażu oświetlenia zależy od preferencji akwarysty (zbiornik otwarty czy zamknięty) oraz od posiadanych środków i możliwości lokalowych.

Należy tylko pamiętać, żeby nie montować świetlówek zbyt nisko nad wodą, gdyż narażone będą na znaczne zawilgocenie i uszkodzenie oraz światło będzie padało pod zbyt dużym kątem i będzie się odbijało od powierzchni zamiast wpadać do zbiornika. Z tych powodów należy zachować odległość od wody co najmniej 8-10 cm.

Uwagi

Ilość dostępnego światła można zwiększyć umieszczając nad świetlówką odbłyśnik. Można kupić gotowe odbłyśniki z polerowanej blachy aluminiowej lub na przykład wykleić wnętrze obudowy folią aluminiową. Odpowiedni odbłyśnik może zwiększyć ilość dostępnego dla roślin światła o nawet 40%.